Erik Vlaminck, Brandlucht
Uitgeverij Wereldbibliotheek, Amsterdam 2011
244 pagina’s
ISBN 978-90-248-2422-7
€ 18,90

Vlak na de Tweede Wereldoorlog weken Vlaamse tabakskwekers uit naar Canada omdat er in eigen land geen werk was. Ze brachten de duivensport en het wielrennen mee, dronken vooral  Vlaams bier, hadden heimwee  en waren tot elkaar veroordeeld. Ook Nederlandse boeren trokken in die tijd graag naar Canada omdat ze er meer land konden krijgen.  De roman Brandlucht van de Vlaamse auteur Erik Vlaminck speelt zich tegen deze achtergrond af.

Het is een familiekroniek die door drie vrouwen van opeenvolgende generaties verteld wordt. Het gaat om een periode van bijna zestig jaar, verdeeld over 14 hoofdstukken die allemaal beginnen met een jaartal en de naam van de vertelster. Het hoofdstuk in het midden van de roman bestaat uit een brief van Mina Strijbos, een Hollandse vrouw, die beschrijft hoe ze in 1953 kennis maakte met een zekere Tony Verkest, een Vlaamse charmeur die haar een uitweg bood uit haar eenzaamheid. Ze was nog maar kort uit Nederland weg. Het werd geen gelukkig huwelijk, zoals ze schrijft, haar man vertrekt naar België.

Hun huwelijk werd al eerder uitgebreid uit de doeken gedaan door haar dochter Elly. Ook in de hoofdstukken erna komt Elly uitgebreid aan het woord. Ze ontwikkelt zich van het kleine, teruggetrokken meisje tot een oude vrouw die het spoor volslagen bijster is. Ze vertelt vrijuit hoe ze haar moeder haatte maar toch altijd voor haar is blijven zorgen, ze betrok hiervoor zelfs de door haar vader achtergelaten duiventil. Na het plotselinge vertrek van haar vader, reisde ze in 1978 naar België om hem uitleg te vragen. Ze komt hem op het spoor maar het draait uit op een botte afwijzing wat wordt gevolgd door een dure vergelding die Elly niet meer te boven zal komen. Terug in Canada  blijkt ze zwanger van een Antwerpse kroegbaas voor wie ze kort gewerkt heeft.  Haar dochter Linda is uit ander hout gesneden. Ze beziet met nuchtere ogen hoe haar moeder werkte aan haar eigen verval en vertelt met warmte over haar grootmoeder Mina.

Slechts één hoofdstuk krijgt de eigenlijke hoofdpersoon van het hele drama het woord: Tony Verkest vertelt onder de naam Gaston op 75-jarige leeftijd in 1998 hoe het hem in België vergaan is. Hij pleit zich vrij waar het gaat om z’n gedrag tegenover Mina, z’n Hollandse vrouw in Canada, die hij steevast aanduidt met die-van-daar om het verschil aan te geven met z’n huidige vrouw in België, die-van-ons dus.  Kort en ontroerend vertelt hij ook over de Klei-van-daar, met wie hij z’n dochter Elly bedoelt, die hij sinds zijn vertrek in 1968 nooit meer heeft gezien. Hij legt ook uit waarom hij Elly niet wilde ontvangen in België; een verhelderende, ontroerende passage die illustreert waartoe misstappen in een huwelijk kunnen leiden.
 
Doordat hetzelfde gezinsdrama vanuit vier verschillende perspectieven  beschreven wordt, raakt de lezer vertrouwd met de familie en haar besognes. Daarbij is de humor nooit ver te zoeken. Dat gebeurt subtiel als bijvoorbeeld het verlangen van Mina naar haar geboorteplaats Zundert in haar Canadese woning zichtbaar gemaakt wordt in een kopie van De aardappeleters van Van Gogh, terwijl dit tafereel zich feitelijk afspeelt in Nuenen. Maar het kan ook gaan om plompverloren opmerkingen van mannen die strijd zeggen te leveren tegen een slepende ziekte, dat is te zeggen tegen hun vrouw. Mild wordt de humor op de momenten dat heimwee en België aan elkaar gekoppeld worden, als bijvoorbeeld de duiven namen van wielrenners krijgen zoals Huysmans en Delcroix.
 
Eigenlijk zijn het de duiven die de hoofdrol in deze roman gekregen hebben. Het vertedert als de eigenzinnige Tony in Canada en België een van zijn duiven Jumbo noemt, naar de legendarische Amerikaanse circusolifant, een naam die Elly als klein meisje bedacht heeft.  Het zijn tenslotte ook de duiven die een flink aandeel hadden in de familietragiek. Je zou zelfs kunnen zeggen dat ze de aanleiding vormen voor de wraak die zich in al zijn scherpte zal laten gelden op de laatste pagina’s van deze mooie, spannende roman van onze zuiderbuur Vlaminck, die overigens ook optreedt in Nederland en Vlaanderen.  

Maarten van Boxtel

Terug