Jan Brokken, Blok, De boekhandelaar van mijn vader
Uitgeverij Atlas Contact, 2012
In opdracht van de Koninklijke Boekverkopersbond t.g.v. 105-jarig bestaan
111 pagina’s
ISBN 978 90 9026 731 9
€ 12,50

Jan Brokken schreef Blok, De boekhandelaar van mijn vader op verzoek van de Koninklijke Boekverkopersbond ter gelegenheid van het 105-jarig bestaan. Hij herinnerde zich een bijzondere man die regelmatig een pakketje boeken bij zijn vader in Rhoon af kwam geven. Hij sprak met Bloks kinderen, verschillende medewerksters uit Bloks winkel en een medewerker van het NIOD. Het gevolg was geen gelegenheidswerkje, maar een boeiend biografisch verhaal op basis van degelijke journalistieke research. Brokken ging zoals in al zijn werk niet over een nacht ijs.

Hij opent met een verzwakte Huib Blok die in 1945 in het concentratiekamp Dachau moet toezien hoe een 18-jarige jongen opgehangen werd. Hij kon zijn angstige ogen niet meer van zich afzetten. Zijn kracht putte hij uit een velletje ruitjespapier dat hij gestolen had van de opzichter. Hierop tekende hij de plattegrond van zijn gedroomde boekwinkel waar tussen de twee etalages een glazen vitrine moest komen voor de meest recente uitgaven. Deze tekening is ook afgedrukt op de voorkaft. Na de oorlog opende hij zijn boekhandel in de Rotterdamse wijk Charlois en in 1954 realiseerde hij daadwerkelijk zijn getekende ‘helder verlichte eiland.’  Een architect was niet nodig.  

Brokken herinnert zich Blok als een beer van een kerel, een zakenman. Het was een boekhandelaar, geen boekenliefhebber, een bullebak voor zijn medewerksters die hij te weinig betaalde. Zijn personeel bleef hem doorgaans lang trouw, zoals Gerdi Quist die 30 jaar zijn winkel leidde. Ze is eenzijdig verlamd, verblijft in een verpleeghuis. Ze wilde Brokken alleen telefonisch spreken want ‘de aanblik van een gehandicapte 84-jarige wil ze me besparen.’ Ze vertelde hem over de norse buien van Blok, hoe hij tegen haar uit kon vallen. Ze wist nog dat de vader van Brokken daar eens getuige van was en het voor haar opnam. ‘Voortaan beschouwde ze mijn vader als haar sympathiekste klant.’   

De vader van Brokken was dominee in Rhoon, Nederlands-hervormd, goed opgeleid. Blok keek tegen hem op. Hij was zelf gereformeerd. Hij raakte in verwarring toen hij merkte dat de gereformeerden de apartheid in Zuid-Afrika verdedigden terwijl ze het nazisme bestreden. Hij zag ze vanaf toen als ‘kleine luyden’, ‘klein van geest, provinciaals van opvatting’. Op deze manier nuanceert Brokken – in de hoedanigheid van Blok – de verzuilde samenleving.

Brokken ging Bloks gangen na, toen die van 1954 tot 1963 voorzitter van de Nederlandse Boekverkopersbond was. Hierdoor lees je mooie insideverhalen over bijvoorbeeld bierhandel De Pijp in Rotterdam waar gegeten werd op houten banken aan houten tafels en gekookt werd op een reusachtig fornuis. De schrijver sprak er – merkbaar tot zijn eigen genoegen – met Maria Heiden, tot voor enkele jaren de inspirerende ‘ziel van Van Gennep’, een boekhandel ‘die hoog genoteerd staat op mijn top veertig’. Dit

Het lukt Brokken om in 110 pagina’s een fraai beeld te schetsen van een man die hij oppervlakkig gekend heeft als de boekhandelaar van zijn vader. Hij wisselt eigen herinneringen af met die van anderen, maakt niets mooier dan het was, belicht de cruciale momenten uit Bloks leven. Zo zocht hij uit hoe zijn eerste vrouw Jurriana van Dijk door een auto-ongeval in 1953 om het leven gekomen was. Blok reed. Hij werd een ‘strompelende weduwnaar van vierenveertig’ die binnen een jaar hertrouwde. Zijn kinderen getuigden van een goed huwelijk.  

In de winkel van Blok werden onder de toonbank de boeken van Jan Cremer en Jan Wolkers (Serpentina’ petticoat, Kort Amerikaans) verkocht. In deze tijd groeide Jan Brokken op. Hij bracht er in het eerste jaar van de middelbare school in Rotterdam veel tijd door. Hij zag hoe Gerard Reve er een liter inkt en een gros kroontjespennen kocht. ‘Voor mij kan de oorlog weer komen’, voegde hij de verkoopster toe. Het zijn mooie persoonlijke herinneringen uit de spraakmakende jaren zestig.    

Brokken schreef het relaas van de op- en neergang van een boekhandelaar, een man met ‘durf en vliegensvlug aanpassingsvermogen’, die over de grenzen heenkeek. Nadat hij zijn winkel aan de Schiedamse Vest in 1984 aan Nijgh en Van Ditmar verkocht, ging het bergafwaarts met hem. In 1990 kwam hij in een verzorgingshuis in Charlois terecht, dementerend: ‘Zijn leven eindigde in een dikke mist’. In 1995 overleed hij. Uitgever Elsevier noemt hem ‘de beste boekverkoper die ik me kan herinneren.’      

Maarten van Boxtel

Terug